Hệ thống quản lý môi trường (EMS) là gì ?

Hiện nay, dưới sự khuyến khích mạnh mẽ từ nhà nước và sự quan tâm ngày càng cao của xã hội, các doanh nghiệp lớn đang chú trọng hơn bao giờ hết vào việc thực hiện nghiêm túc các cam kết bảo vệ môi trường. Điều này không chỉ nhằm tuân thủ các quy định pháp luật mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội, đồng thời nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường. Để đạt được điều đó, việc xây dựng một Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS) phù hợp và hiệu quả là yếu tố cần thiết. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về EMS trong bài viết dưới đây!

Hệ thống quản lý môi trường là gì ?

Hệ thống quản lý môi trường (Environmental Management System - EMS) là một tập hợp các quy trình, thủ tục và nguồn lực được thiết lập để giúp một tổ chức quản lý các tác động của mình lên môi trường một cách hiệu quả và có hệ thống. EMS không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định pháp luật mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững thông qua việc tối ưu hóa tài nguyên, giảm thiểu chất thải và nâng cao hiệu quả hoạt động. Một hệ thống quản lý môi trường hiệu quả có thể cải thiện hình ảnh doanh nghiệp, gia tăng niềm tin từ khách hàng và cộng đồng, đồng thời góp phần bảo vệ hành tinh cho các thế hệ tương lai.

Các yếu tố cơ bản của Hệ thống quản lý môi trường:

• Xem xét các mục tiêu môi trường của tổ chức;
• Phân tích tác động môi trường và các yêu cầu pháp lý của nó;
• Giám sát và đo lường tiến độ trong việc đạt được các mục tiêu;
• Đảm bảo nhận thức và năng lực môi trường;
• Đặt mục tiêu môi trường để giảm tác động môi trường và tuân thủ các yêu cầu pháp lý;
• Thiết lập các chương trình để đáp ứng các mục tiêu và mục tiêu này;
• Xem xét tiến độ của EMS và cải thiện.

Các thành phần chính của hệ thống quản lí môi trường

1. Chính sách môi trường

Chính sách môi trường là cam kết chính thức của tổ chức về việc bảo vệ môi trường. Chính sách này xác định các nguyên tắc và định hướng để cải thiện hiệu suất môi trường, đảm bảo rằng các hoạt động của tổ chức phù hợp với các mục tiêu bền vững. Đồng thời, chính sách cần được truyền đạt một cách rõ ràng và minh bạch đến tất cả các bên liên quan, bao gồm nhân viên, khách hàng, đối tác và cộng đồng, để tạo sự đồng thuận và hỗ trợ trong việc thực hiện các cam kết môi trường.

2. Lập kế hoạch (Planning)

Trong quá trình triển khai Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS), việc xác định khía cạnh và tác động môi trường đóng vai trò quan trọng, giúp tổ chức phân tích các hoạt động, sản phẩm và dịch vụ có thể gây ảnh hưởng đến môi trường. Đồng thời, cần đảm bảo tuân thủ các yêu cầu pháp lý và tiêu chuẩn liên quan để đáp ứng quy định của pháp luật và các cam kết khác. Trên cơ sở đó, tổ chức sẽ thiết lập mục tiêu và chỉ tiêu môi trường cụ thể, đo lường được nhằm cải thiện hiệu suất môi trường một cách rõ ràng và hiệu quả. Cuối cùng, một chương trình quản lý môi trường chi tiết sẽ được xây dựng, bao gồm các kế hoạch hành động để đạt được những mục tiêu và chỉ tiêu đã đề ra, đảm bảo hệ thống hoạt động liên tục và cải tiến không ngừng.

3. Triển khai và vận hành (Implementation and Operation)

Để đảm bảo Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS) hoạt động hiệu quả, cần xây dựng cơ cấu tổ chức rõ ràng, trong đó mỗi cá nhân và phòng ban hiểu rõ vai trò, trách nhiệm của mình. Bên cạnh đó, việc đào tạo và nâng cao nhận thức là yếu tố thiết yếu nhằm cung cấp cho nhân viên các kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến môi trường. Truyền thông hiệu quả, cả nội bộ và với các bên liên quan bên ngoài, giúp duy trì sự phối hợp và minh bạch trong mọi hoạt động. Hệ thống cần có quy trình quản lý tài liệu chặt chẽ, đảm bảo tài liệu được kiểm soát và dễ dàng truy cập khi cần. Để giảm thiểu tác động môi trường, các biện pháp kiểm soát hoạt động được thực hiện đồng bộ và nhất quán. Cuối cùng, tổ chức cần chuẩn bị kỹ lưỡng và có kế hoạch ứng phó với các tình huống khẩn cấp, nhằm xử lý kịp thời các sự cố có thể xảy ra, hạn chế rủi ro và thiệt hại cho môi trường.

4. Kiểm tra và hành động khắc phục (Checking and Corrective Actions)

Trong Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS), giám sát và đo lường là hoạt động thiết yếu giúp theo dõi hiệu suất môi trường và đánh giá mức độ đạt được các mục tiêu đã đề ra, dựa trên dữ liệu thực tế. Song song đó, đánh giá sự tuân thủ được thực hiện nhằm xác định mức độ phù hợp với các quy định pháp luật và tiêu chuẩn môi trường. Để đảm bảo hệ thống luôn vận hành hiệu quả, các kiểm toán nội bộ cần được thực hiện định kỳ, qua đó phát hiện kịp thời những điểm chưa phù hợp. Cuối cùng, việc thực hiện hành động khắc phục và phòng ngừa giúp xử lý các vấn đề phát sinh, đồng thời ngăn chặn các rủi ro có thể xảy ra trong tương lai, đảm bảo hệ thống được cải tiến liên tục.

5. Rà soát của lãnh đạo (Management Review)

Rà soát của lãnh đạo cấp cao là một thành phần quan trọng trong Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS). Định kỳ, lãnh đạo sẽ tiến hành xem xét toàn bộ hệ thống nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động và mức độ đạt được các mục tiêu môi trường. Quá trình này giúp đảm bảo rằng EMS vẫn phù hợp, đầy đủ và hiệu quả trong việc đáp ứng các yêu cầu môi trường của tổ chức và các bên liên quan. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để xác định các hướng cải tiến nhằm nâng cao hiệu suất môi trường và thích ứng với những thay đổi trong nội bộ hoặc môi trường bên ngoài.

6. Cải tiến liên tục

Dựa trên các kết quả giám sát, đánh giá, và phản hồi, tổ chức nên thực hiện các biện pháp cải tiến để nâng cao hiệu suất môi trường.

Tại sao doanh nghiệp cần triển khai hệ thống quản lý môi trường?

Doanh nghiệp cần triển khai Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS) vì nhiều lý do quan trọng sau:

Đầu tiên, việc triển khai EMS giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ các quy định và luật lệ môi trường hiện hành, tránh các rủi ro pháp lý và phạt tiền do vi phạm các tiêu chuẩn môi trường.

Hệ thống quản lý môi trường cũng giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu lãng phí và chi phí, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm chi phí vận hành lâu dài. Hệ thống này giúp doanh nghiệp nhận diện và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, làm giảm ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Một EMS hiệu quả là phải thực hiện được cam kết của doanh nghiệp đối với trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường, qua đó nâng cao hình ảnh thương hiệu và thu hút các khách hàng, đối tác có ý thức bảo vệ môi trường. Đồng thời, triển khai EMS giúp doanh nghiệp đáp ứng được yêu cầu của nhiều khách hàng, đặc biệt là các đối tác quốc tế, về việc tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường.

Các doanh nghiệp có EMS được chứng nhận có thể tận dụng lợi thế cạnh tranh khi thu hút khách hàng hoặc đối tác có yêu cầu về sản phẩm/dịch vụ thân thiện với môi trường. EMS cũng thúc đẩy quá trình cải tiến liên tục, từ đó giúp doanh nghiệp luôn phát triển, duy trì sự bền vững và thích ứng tốt với các thay đổi của thị trường và yêu cầu môi trường.

EMS còn giúp doanh nghiệp chuẩn bị và ứng phó tốt hơn với các tình huống khẩn cấp và sự cố môi trường, giảm thiểu thiệt hại về tài sản và danh tiếng. Bên cạnh đó, việc triển khai EMS sẽ giúp nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của nhân viên về vấn đề môi trường, khuyến khích họ tham gia vào các sáng kiến bảo vệ môi trường trong công ty.

ISO 14001: Tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý môi trường

ISO 14001 là một tiêu chuẩn quốc tế cung cấp các yêu cầu cho một hệ thống quản lý môi trường (Environmental Management System - EMS). ISO 14001 giúp các tổ chức xây dựng, thực hiện, duy trì và cải tiến các quy trình và thực hành nhằm giảm thiểu các tác động tiêu cực của hoạt động lên môi trường, đồng thời đảm bảo tuân thủ các quy định pháp lý và yêu cầu của các bên liên quan.

Lợi ích của Lợi ích của việc áp dụng ISO 14001

Để xây dựng và triển khai hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001, các doanh nghiệp cần thực hiện các bước sau:

1. Cam kết từ lãnh đạo và chính sách môi trường

Lãnh đạo cấp cao cần thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ môi trường và đảm bảo hệ thống quản lý môi trường được duy trì hiệu quả. Cùng với đó, doanh nghiệp cần xây dựng chính sách môi trường phù hợp với mục tiêu, tầm nhìn và hoạt động của công ty. Chính sách này sẽ phản ánh cam kết bảo vệ môi trường, tuân thủ các yêu cầu pháp lý và cải tiến liên tục hiệu quả môi trường.

2. Xác định các khía cạnh và tác động môi trường

Doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá các khía cạnh môi trường của các hoạt động, sản phẩm và dịch vụ của mình. Các khía cạnh môi trường này có thể là việc sử dụng tài nguyên, phát thải khí nhà kính, chất thải, ô nhiễm nước, và ô nhiễm không khí. Sau đó, đánh giá tác động môi trường của mỗi khía cạnh khác nhau để xác định các vấn đề cần kiểm soát.

3. Tuân thủ các yêu cầu pháp lý và yêu cầu khác

Doanh nghiệp cần xác định và tuân thủ các yêu cầu pháp lý về môi trường hiện hành, bao gồm các quy định, luật lệ và tiêu chuẩn liên quan đến môi trường mà doanh nghiệp phải tuân theo. Đồng thời, doanh nghiệp cũng cần tuân thủ các yêu cầu khác từ các bên liên quan, bao gồm khách hàng, đối tác và cộng đồng.

4. Xác định mục tiêu và chỉ tiêu môi trường

Dựa trên đánh giá tác động môi trường, doanh nghiệp cần đặt ra các mục tiêu và chỉ tiêu môi trường cụ thể, đo lường được và phù hợp với các khía cạnh môi trường. Các mục tiêu này phải có tính khả thi và có thể được thực hiện trong thời gian nhất định. Chỉ tiêu sẽ giúp theo dõi và đánh giá tiến độ đạt được mục tiêu.

5. Lập kế hoạch hành động và chương trình quản lý môi trường

Doanh nghiệp cần xây dựng các chương trình quản lý môi trường để đạt được các mục tiêu và chỉ tiêu đã đề ra. Chương trình này phải bao gồm các hành động cụ thể, biện pháp kiểm soát và các nguồn lực cần thiết để thực hiện. Các hoạt động này có thể bao gồm đầu tư vào công nghệ sạch, giảm thiểu chất thải, tiết kiệm năng lượng, hoặc cải tiến quy trình sản xuất.

6. Cơ cấu tổ chức và phân công trách nhiệm

Cần xây dựng cơ cấu tổ chức EMS để xác định rõ vai trò và trách nhiệm của từng cá nhân trong việc thực hiện EMS. Mỗi phòng ban, bộ phận trong doanh nghiệp cần có người chịu trách nhiệm và tham gia vào quá trình thực hiện các mục tiêu môi trường.

7. Đào tạo và nâng cao nhận thức

Doanh nghiệp cần tổ chức đào tạo và nâng cao nhận thức về môi trường cho tất cả các nhân viên. Đào tạo giúp nhân viên hiểu rõ vai trò của mình trong việc thực hiện các chính sách, mục tiêu môi trường và tuân thủ các yêu cầu của hệ thống quản lý môi trường.

8. Giám sát, đo lường và đánh giá hiệu quả

Doanh nghiệp cần thiết lập các hệ thống giám sát và đo lường để theo dõi và đánh giá hiệu suất môi trường. Điều này bao gồm việc thu thập dữ liệu về tiêu thụ tài nguyên, chất thải, khí thải và các chỉ số môi trường khác. Các chỉ số này giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ đạt được các mục tiêu môi trường.

9. Kiểm tra và đánh giá nội bộ

Doanh nghiệp cần thực hiện kiểm toán nội bộ định kỳ để đảm bảo rằng hệ thống quản lý môi trường hoạt động đúng và hiệu quả. Kiểm toán sẽ giúp phát hiện các lỗ hổng trong hệ thống, đảm bảo các quy trình được thực hiện đúng và tuân thủ các yêu cầu pháp lý.

10. Hành động khắc phục và phòng ngừa

Khi phát hiện vấn đề hoặc sự cố môi trường, doanh nghiệp cần có các biện pháp hành động khắc phục để giải quyết vấn đề. Ngoài ra, cũng cần triển khai các biện pháp phòng ngừa để ngăn ngừa vấn đề tái diễn trong tương lai. Các hành động này có thể bao gồm thay đổi quy trình, cải tiến công nghệ hoặc tăng cường đào tạo nhân viên.

11. Cải tiến liên tục

ISO 14001 yêu cầu cải tiến liên tục hệ thống quản lý môi trường. Doanh nghiệp cần thường xuyên đánh giá và cải tiến các quy trình, biện pháp và mục tiêu môi trường dựa trên kết quả kiểm toán, đánh giá hiệu suất và phản hồi từ các bên liên quan. Cải tiến liên tục giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả môi trường và đáp ứng các yêu cầu thay đổi từ bên ngoài.

12. Đánh giá và xem xét bởi lãnh đạo cấp cao

Lãnh đạo cấp cao cần thực hiện đánh giá định kỳ về hiệu quả của hệ thống quản lý môi trường. Điều này giúp đảm bảo rằng EMS vẫn phù hợp, đầy đủ và có hiệu quả trong việc đạt được mục tiêu môi trường. Lãnh đạo cũng cần xác định các cơ hội cải tiến và cung cấp sự hỗ trợ cần thiết để thực hiện các cải tiến này.

Thực trạng áp dụng EMS tại Việt Nam

Việt Nam trong những năm gần đây đã có những bước tiến đáng kể trong việc áp dụng Hệ thống Quản lý Môi trường (EMS). Tuy nhiên, quá trình này vẫn còn nhiều thách thức và cơ hội.

Những tiến bộ đạt được

Số lượng doanh nghiệp áp dụng và nhận được chứng nhận ISO 14001 tăng: Theo các báo cáo từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, ngày càng có nhiều doanh nghiệp Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của quản lý môi trường. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, năng lượng, và xây dựng là những ngành dẫn đầu trong việc áp dụng EMS. Trong đó nhiều doanh nghiệp đã đạt được chứng nhận ISO 14001, cho thấy sự cam kết của họ trong việc bảo vệ môi trường.

Áp lực từ đối tác quốc tế và thị trường xuất khẩu: Nhiều doanh nghiệp Việt Nam buộc phải áp dụng EMS để đáp ứng yêu cầu của các đối tác nước ngoài, đặc biệt là trong lĩnh vực xuất khẩu sang EU, Mỹ, và Nhật Bản, nơi tiêu chuẩn môi trường rất nghiêm ngặt. Nhờ đó càng nhiều doanh nghiệp đã từ từ hiểu được tầm quan trọng của việc áp dụng hệ thống quản lí môi trường EMS, giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của EMS và các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001.

Hỗ trợ từ chính phủ và tổ chức quốc tế: Chính phủ Việt Nam đã có nhiều chính sách khuyến khích áp dụng các tiêu chuẩn môi trường, bao gồm các ưu đãi về thuế và hỗ trợ kỹ thuật. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như UNDP, World Bank cũng tham gia hỗ trợ tài chính và tư vấn kỹ thuật.

Những khó khăn và thách thức

Chi phí triển khai cao: Việc xây dựng và duy trì hệ thống quản lí môi trường đòi hỏi chi phí lớn, đặc biệt với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Điều này bao gồm chi phí đào tạo nhân sự, cải tiến quy trình sản xuất, và đầu tư vào công nghệ.

Thiếu nguồn nhân lực: Nguồn nhân lực có chuyên môn về môi trường ở Việt Nam đang còn thiếu. Điều đó khiến việc triển khai và vận hành hệ thống quản lí môi trường gặp nhiều khó khăn. 

Nhận thức hạn chế: Một số doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của EMS. Họ vẫn coi việc đầu tư và hệ thống quản lí tài chính là gánh nặng tài chính và không mang lợi ích trực tiếp.

Khung pháp lý chưa đồng bộ: Dù Việt Nam đã ban hành nhiều luật và quy định liên quan đến môi trường, tuy nhiên việc thực thi vẫn còn yếu kém. Các doanh nghiệp đôi khi vẫn gặp khó khăn trong việc hiểu và tuân thủ các quy định.

Triển vọng và hướng phát triển

Triển vọng

Nhu cầu phát triển bền vững gia tăng: Với sự gia tăng áp lực từ các vấn đề môi trường toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng nhận thức rõ ràng hơn về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường. Hệ thống quản lí môi trường đóng vai trò then chốt trong chiến lược phát triển bền vững của doanh nghiệp, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động.

Thị trường xuất khẩu mở rộng: Các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP đang thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam phải đáp ứng tiêu chuẩn môi trường cao hơn để thâm nhập sâu vào thị trường quốc tế. EMS sẽ là công cụ hỗ trợ doanh nghiệp đạt được các yêu cầu này, tăng cường khả năng cạnh tranh.

Hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế: Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như Nghị định 08/2022/NĐ-CP về quản lý chất thải và bảo vệ môi trường. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như UNDP, GIZ và World Bank đang tích cực tài trợ và cung cấp tư vấn kỹ thuật cho các doanh nghiệp triển khai EMS.

Hướng phát triển

Tăng cường số hóa và ứng dụng công nghệ: Sử dụng IoT và Big Data sec giúp giám sát và quản lý môi trường theo thời gian thực, cung cấp dữ liệu chính xác và kịp thời để doanh nghiệp có thể ra quyết định, ngoài ra sử dụng các phần mền quản lí môi trường sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng theo dõi, đánh giá và cải thiện hiệu suất về môi trường.

Khuyến khích mô hình kinh tế tuần hoàn: EMS có thể tích hợp với mô hình kinh tế tuần hoàn, giúp doanh nghiệp tái sử dụng tài nguyên, giảm thiểu chất thải và tối ưu hóa hiệu quả sản xuất. Đây là hướng đi chiến lược nhằm giảm thiểu tác động môi trường và gia tăng giá trị kinh tế.

Phát triển nguồn nhân lực: Nguồn nhân lực có chuyên môn chất lượng cao về môi trường ở nước ta đang thiếu trầm trọng điều này đòi hỏi phải đẩy mạnh việc đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực có chuyên môn về môi trường để đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Tăng cường hợp tác công - tư (PPP): Chính phủ có thể hợp tác với khu vực tư nhân trong các dự án môi trường, giúp nâng cao hiệu quả triển khai EMS. Các dự án PPP sẽ cung cấp nguồn lực và kỹ thuật cần thiết, đồng thời giảm bớt gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp.

Chính sách ưu đãi và khuyến khích doanh nghiệp: Các ưu đãi về thuế, tín dụng và hỗ trợ kỹ thuật sẽ khuyến khích doanh nghiệp triển khai EMS. Ngoài ra, việc công nhận và vinh danh các doanh nghiệp thực hiện tốt EMS cũng giúp nâng cao uy tín và thương hiệu doanh nghiệp.